Ostroleka.pl

Zmieniający się klimat wpływa na warunki życia mieszkańców miast. Dotyczy to także Ostrołęki i jej mieszkańców. Fale upałów, intensywne opady deszczu, burze, połączone z porywistym wiatrem i opadami dały się we znaki w ostatnich latach mieszkańcom i służbom miejskim.

Potwierdzają to analizy przeprowadzone przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy w ramach opracowania „Strategii adaptacji do zmian klimatu miasta Ostrołęki do roku 2025 z perspektywą do 2030” przegotowanej w ramach projektu ClimCities. W dokumencie tym dokonano diagnozy wrażliwości miasta na zmiany klimatu, a dla stwierdzonych zagrożeń klimatycznych wspólnie z Miastem opracowano plan działań, który pomoże mieszkańcom w przystosowywaniu się do nowych warunków klimatycznych.
Wyniki analiz klimatycznych dla miasta wskazują na systematyczne ocieplanie klimatu. Groźne dla zdrowia upały, warunki, gdy temperatura przekracza 30C, występują w Ostrołęce coraz częściej (rys. 1). Wyjątkowe pod tym względem były lata 2006, 2010 i 2015. W 2015 r. zanotowano najdłuższą w badanym okresie falę upałów, która utrzymywała się od 3 do 13 sierpnia. Upalne było także lato w 2017 r. Upały są szczególnie dotkliwe w mieście, gdzie zabudowane powierzchnie poprzez nagrzewanie się potęgują stres termiczny, na który narażeni są mieszkańcy, zwierzęta i zieleń miejska.


Rys. 1. Liczba dni z temperaturą maksymalną większą od 30°C. Wykres pokazuje, że zwiększa się liczba dni upalnych w roku. Odczuwanie upału jest dotkliwsze, gdy minimalna temperatura w ciągu doby nie spada poniżej 20C (występują wówczas tzw. noce tropikalne). W analizach wykorzystano, między innymi, dane ze stacji synoptycznej IMiGW-PIB Pułtusk oddalonej o 51 km od miasta i posiadającą jednorodną serię danych o długości wymaganej do oceny zmian klimatu.
Źródło. Strategia adaptacji do zmian klimatu Miasta Ostrołęki

Rys. 2 Miejska Powierzchniowa Wyspa Ciepła (MPWC) w Ostrołęce na podstawie obrazowania satelitarnego z dnia 5 lipca 2015 roku. MPWC pokazuje, jak nagrzewają się różne powierzchnie w mieście. Wyraźnie widać różnicę temperatury powierzchni pomiędzy terenami zabudowanymi a terenami zieleni miejskiej i wód. Podwyższenie temperatury powierzchni w słoneczne dni może wystąpić również na obszarach użytkowanych rolniczo (np. przy odkrytej glebie).

W ostatnich latach w Ostrołęce obserwuje się również wzrost zagrożeń wywołanych intensywnymi, kilkudniowymi opadami deszczu oraz krótkotrwałymi deszczami ulewnymi i nawalnymi. Powodują one wezbrania w rzekach oraz podtopienia występujące w niektórych obszarach miasta i na wybranych ulicach. Coraz więcej dni w roku charakteryzuje się wysokim opadem (rys. 3). Źródło. Strategia adaptacji do zmian klimatu Miasta Ostrołęki
Rys. 3. Liczba dni z opadem większym bądź równym 10 mm. Wykres pokazuje, że w okresie 1980-2015 rosła liczba dni z opadem 10 mm. Już przy intensywnym deszczu o wysokości 10 mm systemy kanalizacji bywają niewydolne. W analizach wykorzystano, między innymi, dane ze stacji Kurpie.

Niekorzystne zjawiska klimatyczne będą się nasilać w przyszłości. Dla Ostrołęki opracowano scenariusze klimatyczne, z których wynika, że do roku 2030 zwiększy się liczba dni upalnych i gorących, fal upałów oraz nocy tropikalnych. Prognozuje się także wzrost wysokości sumy rocznej opadu oraz wzrost liczby dni w roku z opadem dobowym większym bądź równym 10 mm i 20 mm.
Jak sobie radzić z opisanymi zagrożeniami klimatycznymi? Podejmując działania, zwiększające zdolności miasta do radzenia sobie z zagrożeniami klimatycznymi, czyli działania adaptacyjne do zmieniających się warunków klimatycznych.

Jednym z takich działań jest rozwój błekitno-zielonej infrastruktury, czyli tworzenie systemu zieleni miejskiej, który poprawia lokalne warunki klimatyczne. Błękitno-zielona infrastruktura to rozwiązania oparte na ekosystemach i ich funkcjach przyrodniczych. Pozwalają one zatrzymać wody opadowe in situ, zapobiegają podtopieniom powodowanym przez intensywne opady deszczu.
Rozwój błękitno-zielonej infrastruktury zaplanowano we wspomnianej na wstępie Strategii adaptacji. Jak takie działania mogą być realizowane pokazuje przykład z Bergen w Norwegii (rys. 4), gdzie przez wiele lat próbowano poradzić sobie z wodami opadami i wahaniami poziomu wód gruntowych, które niszczyły zabytkowe budynki nabrzeża Wharf, wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W odpowiedzi na problemy wodne miasto przygotowało projekt ustabilizowania poziomu wód gruntowych i zagospodarowania wód opadowych. Jednym z rozwiązań w projekcie jest ogród deszczowy, zapewniający retencję wody z opadów atmosferycznych. Jest to obniżenie terenu z odpowiednią roślinnością, dzięki któremu woda jest przechowywana w jego powierzchni, a następnie infiltrowana do podłoża. Ogród deszczowy jest zalewany podczas deszczu, a poprzez spowolnioną infiltrację wody przyczynia się do stabilizacji wód podziemnych i zapobiega uszkodzeniom budynków nabrzeża. Dodatkowo, mniej wody opadowej trafia do systemu kanalizacji miasta.

Źródło: Rory Dunlop (2014) in Project Bryggen.
http://prosjektbryggen.com/redningsaksjonen/vannet/ (w języku norweskim)
Rys. 4. Ogród deszczowy w Wharf w Bergen. Ogród deszczowy, został zrealizowany w 2014 r. Zajmuje powierzchnię 150 m2 i jest największym ogrodem deszczowym w Norwegii. Obsadzony jest ponad 700 gatunkami ziół i bylin. Rośliny są odporne na mróz i są to gatunki miejscowe. Miejsca nasadzenia poszczególnych gatunków w obrębie ogrodu są dostosowane do potrzeb wodnych roślin.

Inny skandynawski przykład to Plac Tåsinge w Kopenhadze w Danii, gdzie 1000 m2 asfaltu zostało przekształcone w zielony skwer, mający na celu zmniejszenie ryzyka zalania okolicy (rys. 5). Na placu znajdują się elementy małej architektury (parasole i rzeźby, które zbierają wodę deszczową), zielone zbiorniki retencyjne i ogrody deszczowe. Woda z dachów wokół placu prowadzona jest przez kanały spustowe do podziemnego zbiornika pod rzeźbami. Jest ona filtrowana i może być dostarczona do roślinności w parku. Zbiorniki retencyjne to obniżenia terenu pokryte bujną roślinnością, która filtruje wodę odprowadzaną do ziemi. W okresach suchych można korzystać ze zbiorników, do których prowadzą schody. Wodę z dróg, która może być zanieczyszczona, kieruje się do ogrodów opadowych zlokalizowanych na obrzeżach placu (rys. 6).


Źródło: GHB Landskabsarkitekter (“GHB Landscape architects”) (n.d.) Tåsinge Square
https://www.ghb-landskab.dk/en/projects/taasinge-square
Rys. 5. Plac Tåsinge w Kopenhadze. Plac został opracowany w dialogu z mieszkańcami tego obszaru, wybudowany przez gminę Kopenhaga i otwarty w grudniu 2014. Zmniejsza on obciążenie systemu kanalizacji deszczowej miasta poprzez pochłanianie wody z powierzchni ponad 7000 m2.

Rys. 6. Plac Tåsinge w Kopenhadze – schemat obiegu wody

Ogrody deszczowe to jednak więcej niż sposób na problem wód opadowych. Tak jak wszystkie elementy infrastruktury błękitno-zielonej służą one poprawie klimatu lokalnego, pomagają łagodzić skutki upałów i susz, służą ochronie różnorodności biologicznej, a także poprawiają estetykę przestrzeni miejskich i w efekcie podnoszą jakość życia w mieście.

Miasto Ostrołęka jest partnerem Instytutu Ochrony Środowiska - Państwowego Instytutu Badawczego w projekcie „Climate change adaptation in small and medium size Cities” dofinansowanym ze środków Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014 w ramach Funduszu Współpracy Dwustronnej, realizowanym przez Instytut we współpracy z partnerem Norweskim Vista Analyse na podstawie umowy z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Więcej informacji znajduje się na stronie projektu http://climcities.ios.gov.pl/.

Pamiętajmy o ogrodach czyli adaptacja do zmian klimatu
Małgorzata Hajto, Dominik Kobus, Anna Romańczak - IOŚ-PIB
Anne Maren Erlandsen, Haakon Vennemo, Sofie Waage Skjeflo - Vista Analyse